Sıcak Havalarda Çalışma Nasıl Olmalı?

Türk Tabipleri Birliği İşçi Sağlığı ve İşyeri Hekimliği Kolu ve  Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi, sıcak havalarda çalışan emekçilerin sağlığı konusunda bir açıklama yaptı. 

Sıcak havalarda çalışma nasıl olmalı? Hava sıcaklıkları çok arttı. Klima/vantilatör olmadan evde oturan, büroda çalışan kişileri bile çok bunaltan bir hava var bugünlerde. Açık havada güneş altında çalışmak zorunda olan işçiler ise neredeyse hiçbir önlem alınmadan, hayati risk altında çalışmaya devam ediyorlar.

İskenderun’da 26 Temmuz’da iki askerimizin sıcağa bağlı su kaybından öldüğü düşünülmektedir. Millî Savunma Bakanlığı’nın açıklamasında “…ölüm nedenlerinin aşırı sıvı kaybına bağlı (dehidratasyon) kandaki sodyum düzeyinin sebep olduğu çoklu organ yetmezliği tespiti yapılmıştır” denilmiştir. Gerekli önlemler alınmazsa özellikle işçilerde sıcağa bağlı ölümlerin daha da artacağından endişe etmekteyiz.

Meteoroloji tarafından her gün ilan edilen sıcaklıklar gölgede ölçülen değerlerdir. Halbuki işçilerimiz direk güneşin altında saatlerce çalışmak zorundalar.

Sıcak havanın canlıya vereceği zararı sadece sıcaklığı ölçerek anlayamayız. Ayrıca bağıl nem miktarını da bilmek ve buna göre bir ısı indeksi çıkarmak gerekiyor. Bağıl nem arttıkça hissedilen sıcaklık artmaktadır. Şöyle bir örnek vererek açıklamak daha anlaşılır olacaktır: Ölçülen sıcaklık 37,7 C° iken, bağıl nem oranı %20 ise hissedilen sıcaklık 36,4 C°, %80 ise hissedilen sıcaklık 70,2 C° olmaktadır. Ülkemizde özellikle güney kıyı bölgelerinde nem oranının çok yüksek olduğunu biliyoruz.

Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün web sayfasına bakıldığında 26 Temmuz 2025 tarihinde ölçülen en yüksek sıcaklığın Şırnak, Cizre’de 48,9 C°, nem oranının da Adana’da %96 olduğunu, bu sıcaklıkların önümüzdeki haftada da devam edeceği, dikkatli olunması ve zorunlu olmadıkça 11.00-15.00 saatleri arasında dışarıya çıkılmaması gerektiği bildirilmiş olduğu görülmektedir. Sağlık Bakanlığı (SB) ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı-İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (ÇSGB-İSGGM) web sayfalarında ise bu konuyla ilgili hiçbir uyarıya ve önleme rastlanmamıştır.

Açık havada çalışan inşaat işçileri, yol bakım işçileri, mevsimlik tarım işçileri, liman/tersane işçileri, elektrik/su/doğalgaz arıza, onarım, bakım işçileri, kuryeler, turistik tesislerde çalışan işçiler ve kapalı ortamlarda çalışan fabrika, atölye, depo vb. işçileri hayati tehlike alında çalışmaktadırlar. Onları korumak hepimizden çok devletin sorumluluğundadır.

Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na bağlı Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün, her gün bölgelere göre ısı indeksi tabloları hazırlaması (Grup 1: Dikkat/Sıcak, Grup 2: Aşırı Dikkat/Çok Sıcak, Grup 3: Tehlike/Tehlikeli Sıcak, Grup 4: Aşırı Tehlike/Çok Tehlikeli Sıcak), SB ve ÇSGB ile koordine olarak en azından Grup 4 olarak hesaplanan bölgelerde işin acilen durdurulmasına yönelik merkezi bir kararın verilmesi ve bunun duyurulması gerekmektedir.

Örneğin, Birleşik Arap Emirlikleri’nde 15 Haziran-15 Eylül arası 12.30-16.00 saatleri arasında çalışmak yasaklanmıştır. Yunanistan geçen hafta 12.00-17.00 saatleri arasında işi durdurduğunu açıklamış, özel sektörde uzaktan çalışmaya geçilmesini önermiştir.

Sıcaklıkların insanda yaratacağı zararlar ölçülen sıcaklığa, bağıl nem oranına, ortamda gölge varlığına, hava akımına, giyilen kıyafete, kişinin harcadığı beden gücüne, eforuna ve kişisel sağlık durumuna göre değişmektedir. Çocukların, yaşlıların, gebelerin, kronik hastalığı olanların (hipertansiyon, şeker hastalığı, böbrek yetmezliği, kalp hastaları, psikiyatrik hastalıklar vb.), çok ilaç kullanan, çok kilolu/çok zayıf olanların, vücuttan su kaybına neden olan kusma-ishal gibi hastalıkların varlığı kişinin sıcaktan daha çabuk etkilenilmesine neden olmaktadır. Yeterince su içmemek, çok fazla çay-kahve, kafeinli/gazlı/şekerli içecek tüketimi, alkol kullanımı, kalorisi yüksek gıdayla beslenmek, açlık durumu sıcaktan etkilenmeyi daha da artıracaktır. Terlemeyi engelleyecek kıyafet giymek, yıkanmamak/cildin temiz olmaması (ter gözeneklerinin tıkalı olması), koruyucu şapka kullanmamak da olayın şiddetini artıran etkenlerdir.

Aşırı sıcaklarda güneş altında veya kapalı havasız ortamlarda uzun süre mola vermeden çalışmak ölümcül sonuçlara bile yol açabilmektedir. Yorgunluk, halsizlik, bitkinlik, mide ve kas krampları, kusma, ateş, aşırı terleme, solunum sıkıntısı, şuur bulanıklığı, konuşma bozukluğu yaşanabilmektedir. Bu durumda kişiyi acilen serin gölgelik bir yere almak, azar azar su içirmek ve dinlenmesini sağlamak gerekmektedir. Sıcak çarpması ise vücudun ısı denge sistemini bozulması sonucu yüksek ateş, terleyememe, kuru ve kırmızı deri, hızlı ve yüzeysel nabız, nefes darlığı, kas kasılmaları, bilinç kaybı ile giden ölümcül bir durumdur. Hemen 112 tıbbi acil yardım ekipleri çağrılmalı, kişi hastanede tedavi edilmelidir.

2012 yılında yayımlanan 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre özel/kamu fark etmeksizin her işyeri İSG uygulamaları zorunlu hale gelmiştir. Ülkemizde 19,5 milyonu özelde, 5,5 milyonu kamuda olmak üzere yaklaşık 25 milyon çalışan vardır. 13 yıldır zorunlu olmasına rağmen sayısını tam bilmemekle beraber hâlâ birçok işyeri İSG hizmeti almamakta, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi bulundurmamakta, bu durum ÇSGB tarafından etkin denetlenmemekte ve caydırıcı önlemler ne yazık ki alınmamaktadır. Bu alandaki mevzuat işverenin İSG maliyetini azaltma ve işçi sağlığı ve güvenliği hizmetlerini piyasaya açma dışında bir işe yaramamıştır. Her ay 100-200 arası işçimizi iş cinayetlerinde kaybetmeye devam ediyoruz. Çalışırken/çalıştığı için hastalanan işçilerin istatistiklerini sağlıklı tutamıyor, meslek hastalığı tanısı koyamıyoruz.

İşyerine ve yapılacak işe yönelik risk değerlendirmesi yapılması, çalışırken/çalıştığı için işçinin sağlığının bozulmaması, meslek hastalığı ve iş kazalarına yönelik işyerinde önlemlerin alınması, sağlığının geliştirilmesi için çalışma ortamının iyileştirilmesi işverenin sorumluluğundadır. Her çalışan işyeri hekimi tarafından işe giriş sırasında muayene edilmeli, sağlık durumuna uygun bir işe yerleştirilmeli, işin tehlikeleri ve yaşanabilecek riskler hakkında bilgilendirilmeli, işin tehlike sınıfına göre işçiler en az 1-5 yılda bir periyodik muayeneye çağrılmalıdır. Sıcakta çalışmasında sakınca bulunan, örneğin kronik hastalığı bulunan çalışanların işyeri hekimi tarafından belirlenmesi, alınması gereken önlemler ve gerekiyorsa iş değişikliği önerisinin işverene yapılması gerekmektedir.

Birçok şirket/firma/kurum sıcakta çalışmanın yaratacağı sağlık sorunları ve alınması gereken önlemlerle ilgili broşürler yayımlamakta ve işçilerini bilgilendirmekte, eğitimler vermektedir. Ülkemizde bütünsel olarak işçi sağlığı ve güvenliğine yaklaşım sorunu vardır. Patronu/üretimin değil işçinin sağlığını ve güvenliğini merkeze alan merkezi uygulamalar ve önlemler olmadıkça alınacak kişisel önlemlerin bir etkisi olmayacaktır. Kayıt dışı istihdamla mücadele ve sendikalaşma oranının artması da bu alandaki kazanımların açısından çok kritiktir.

Kontrol hiyerarşisi, çalışanları tehlikelerden korumak için güvenlik önlemlerini belirleme ve sıralama yöntemidir. En etkiliden en az etkiliye doğru sıralanırsa bunlar “ortadan kaldırma”, “ikame”, “mühendislik kontrolleri”, “idari kontroller” ve “kişisel koruyucu ekipman”ı içerirler. Sıcak havalarda çalışma için kontrol hiyerarşisinin birinci adımı yani “ortadan kaldırma”, hava çok sıcak olduğunda çalışmama anlamını taşır. Bu kararı devlet otoriteleri vermeli, bunu tüm şirket/firma/kurumlara duyurmalı, yasağın ihlali durumunda çok ağır yaptırımlar uygulamalıdır. “İkame” adımı ise, işi başka bir ortamda/zamanda/yöntemler/ekipmanla yapmak anlamını taşır. “Mühendislik önlemleri” de çalışma ortamının gölgelendirilmesi, havalandırılması, soğutulması vb. işlemler olarak tanımlanabilir. “İdari önlemler” başlığı çok çeşitlidir, vardiyalı çalışma, mola süreleri, kronik hastalığı olanların iş değişiklikleri vb. uygulamaları içerir. Kontrol hiyerarşisinde “kişisel koruyucu ekipman” adımı ise en son uygulanacak yöntemdir. Sıcak havaya uygun pamuklu/ince iş kıyafeti, güneşten koruyacak şapka, gözlük, güneş kremi vb. sağlamak işverenin sorumluluğundadır. Ayrıca işveren çalışanlar için yeterli miktarda içecek soğuk su (yalıtımlı su matarası ile) sağlamalı, duş alabilmeleri için ortam oluşturmalı, çalışama bölgesinde gölgelik alan oluşturmalı ve dinlenme/mola zamanlarında serin bir ortam yaratmalıdır.

Termal konfor; bir işyerinde çalışanların, sıcaklık, nem, hava akım hızı gibi koşullar açısından gerek bedensel gerekse zihinsel faaliyetlerini sürdürürken belli bir rahatlık içinde bulunmalarını ifade eder. İSG ölçümleri içerisinde fiziksel etkenler sınıfında değerlendirilen bir parametredir. Sıcak veya soğuk çalışma ortamlarında bu ölçümlerin mutlaka işveren tarafından yaptırılması gerekmektedir.

Çalışanların günün en az sekiz saatini geçirdiği işyerlerindeki termal konforun sağlanması son derece önemlidir.

Sıcak havalarda çalışmak zorunda kalan işçilerin dikkat etmeleri gerekenler:

1. İşe giriş ve periyodik muayene sırasında var olan hastalıklarınızı, kullandığınız ilaçları, daha önce geçirmiş olduğunuz operasyonları, önemli hastalıkları işyeri hekiminizle paylaşın. Yeni bir sağlık sorunu olduğunda işyeri sağlık birimine başvurarak bu durumu kayıt altına aldırın. İşyeri hekimlerinin sağlığınızla ilgili uyarılarını dikkate alın, önerilerine uyun.
2. Güne/işe başlamadan ve iş bitimlerinde mutlaka duş alın, vücudunuzu temiz, gözeneklerinizi açık tutun.
3. Terlemeye müsaade eden ince, hafif, açık renk, pamuklu/keten dokuda, kol ve bacaklarınızı kapatan giysiler tercih edin (işverenden/sendikanızdan talep edin).
4. Güneş gören cildinize belli aralıklarla güneş koruyucu krem sürün (işverenden/sendikanızdan talep edin).
5. Güneş gözlüğü ve geniş kenarlı şapka kullanın (işverenden/sendikanızdan talep edin).
6. Gün içinde en az 2-4 litre temiz su için (işverenden/sendikanızdan talep edin). Günde 1-2 adet soda/maden suyu içmeye çalışın.
7. Mümkün olduğu kadar az çay, kahve tüketin, alkol almayın, kafeinli/gazlı/şekerli içeceklerden uzak durun.
8. Ağır, yağlı, şekerli ve karbonhidratlı gıdalardan uzak durun, salata, sebze ve meyve (sulu ve az şekerli olanları tercih edin) ağırlıklı beslenin.
9. Açık havada çalışma ortamınızda gölge oluşturmaya (şemsiye, tente vb.), kapalı ortamlarda hava akımı oluşturmaya çalışın.
10. Güneşin dik geldiği 11.00-15.00 saatleri arasında ağır ve beden gücü gerektiren işleri yapmamaya, sık sık serin ve gölge bir yerde mola vermeye çalışın (işverenden/sendikanızdan talep edin).
11. Çalışma ortamında hayati tehlike olduğunu düşünüyorsanız bunu işverene/sendikanıza bildirin ve çalışmaktan kaçınma hakkınızı kullanın.

6331 sayılı İSG Kanunu’nun 13. maddesi çalışmaktan kaçınma hakkı başlığındadır.

MADDE 13:

(1) Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun bulunmadığı işyerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurul acilen toplanarak, işveren ise derhâl kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar, çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilir.

(2) Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi hâlinde çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. Çalışanların çalışmaktan kaçındığı dönemdeki ücreti ile kanunlardan ve iş sözleşmesinden doğan diğer hakları saklıdır.

(3) Çalışanlar ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda birinci fıkradaki usule uymak zorunda olmaksızın işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güvenli yere gider.

(4) İş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etmelerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda, tabi oldukları kanun hükümlerine göre iş sözleşmelerini feshedebilir. Toplu sözleşme veya toplu iş sözleşmesi ile çalışan kamu personeli, bu maddeye göre çalışmadığı dönemde fiilen çalışmış sayılır.